İşletmelerin Büyüme Biçimleri

İç ve dış büyümeyi birbirinden ayırt etmek.

Bütün işletmeler faaliyetlerine, tek bir işletme olarak başlarlar. Bu işletmeler için, işletme seviyesi ile şirket seviyesi aynı anlama gelir. Kârlılığı artırabilmek için düşük maliyet ve farklılaşma üzerinde durulur. Yeterli finansman kaynağı sağlandığında, işletmeler büyüme hedefine yönelirler. Ekonomi büyüdükçe işletmelerin büyüme sürecine girmesi kaçınılmazdır. Yöneticiler için büyüme, büyük zorluklarına karşılık, güç, şöhret ve statü kazanma için temel koşuldur. Büyüme biçiminin karşılaştırılmasında dikkate alınacak konular;

– işletmenin mevcut durumu,
– işletmenin faaliyet gösterdiği endüstri dalı,
– üretilen mallara karşı olan talebin trendi,
– rakip işletmelerin büyüme modelleri ve
– ekonominin gidişi olarak sıralanabilir.

İşletmelerde büyüme iç ve dış büyüme biçiminde olabilir. Bunları kısaca açıklayalım.

İç Büyüme

Bu tür büyüme, mevcut faaliyetlerin genişletilmesi yoluyla gerçekleştirilir. İşletmeler kendi kaynaklarına dayanarak iç büyümeye giderler. Yeni finansman kaynaklarına ihtiyaç duyulur, büyümede borçlanma, oto finansman veya yeni sermaye bulma yöntemlerinden biri veya birkaçı uygulanır. Yeterli kaynak bulunduğunda işletme, üretim kapasitesini arttırarak pazar faaliyetlerini genişletebilir veya yeni pazar arayışına girilebilir. İç büyüme, yatay veya dikey boyutta gerçekleştirilebilir.

Yatay Büyüme

İşletmelerin, aynı üretim dalında, faaliyet boyutlarını genişletmesidir. Aynı konuda üretim yapan fabrika sayısının arttırılması, yatay büyümeye örnek verilebilir.

Yatay büyüme, işletmelerde değişik şekillerde yer alabilir. Bunlardan yaygın olarak uygulananlar, ürün farklılaştırması ve pazar farklılaştırmasıdır. Yatay büyüme, işletmenin aynı üretim dalında, faaliyet boyutlarını genişletmesidir.

– Ürün Farklılaştırması: Aynı ürünün değişik özelliklerle piyasaya sürülmesidir. Bu uygulama, kârı arttırmanın bir yolu olarak görülür. Ürün kalitesinin değiştirilmesi; ambalajın renk ya da malzeme olarak değiştirilmesi; dayanıklı tüketim mallarının dayanma süresinin arttırılması; gıda ürünlerinin farklılaştırılması örneklerden bazılarıdır. İşletmeler ürün farklılaştırması ile, marka imajını güçlendirmeyi amaçlar.

– Pazar Farklılaştırması: İşletmenin, ürürlerini farklı pazarlarda yaygınlaştırılmasını ifade eder. Yeni pazarlara yönelmekle, ürünlere olan talepte ve satışlarda artış sağlanabilir. Bu şekilde, değişik bölgelerde, değişik tüketici gruplarına ulaşılarak, yatay büyüme gerçekleştirilir.

Gençlerin çok iyi bildiği spor ayakkabısı olan Converse İşletmesi en çok tanınan basketbol ayakkabısını pembe ve mor renklerde yapmaktadır. Converse; büyümesini, değişik moda bilinci olan tüketici gruplarına satarak gerçekleştirmektedir.

Dikey Büyüme

Dikey büyüme, geriye ve ileriye olmak üzere iki yönde gerçekleşir. Geriye doğru dikey büyümede işletme, daha önce satın aldığı girdileri kendisi üretmeye başlar. İşletmenin geriye doğru büyümesi kendisine üstünlük sağlayacaksa, bu yola gitmesi uygun olabilir. Ancak bu büyüme şeklinin uygulanmasında bazı noktalara dikkat edilmelidir.

– İşletmenin girdileri üretmek için yeterli kaynak ayırma imkanının olması,
– Satıcıların yüksek kâr oranıyla çalışması,
– Girdilerin zamanında ve uygun kalitede tedarik edilmemesi,
– Satıcı işletmelerin az sayıda olması durumlarında, geriye doğru büyüme tercih edilir.

İleriye doğru dikey büyüme, işletmenin ürettiği malların tüketicilere geçmesi sırasında gerçekleşir. İşletmenin ürettiği mallar için satış organizasyonu kurması durumunda ileriye doğru dikey büyüme söz konusudur. Giysi üreten bir işletmenin, ürettiği ürünleri bayiler veya mağazalar yoluyla satması yerine satış mağazaları açması; araba üreten işletmenin satış galerileri açması, örnek olarak verilebilir. İleriye doğru dikey büyüme için bazı koşullar gereklidir.

– Üretilen mallar için dağıtım sistemi kuracak kaynağı varsa,
– Dağıtım kanallarında sıkışıklık ve bunun sonucunda gecikmeler söz konusuysa,
– Pazarlama kanalı çok uzun ve yüksek fiyat artışı getiriyorsa,
– İşletme çok teknik bir ürünü üretiyorsa,
– Dağıtım kanallarındaki işletmeler uzmanlaşmamışsa,
– İşletme büyüyen bir endüstri dalında çalışıyorsa, ileriye doğru dikey büyüme uygun olur.

Dış Büyüme

Birleşme türlerini sıralamak.

İşletmeler, kendi iç kaynakları yeterli olmadığı zaman, dış kaynaklardan yararlanma yoluna giderler. Dış büyüme genellikle birleşme şeklinde olur. Birleşmelerin, başta yönetim sorunları olmak üzere, çeşitli zorluklar getirmesine rağmen, çok sık tercih edilmesinin bazı nedenleri vardır.Dış büyüme ile:

– İşletmenin tek başına yapamayacağı işlerin, örnek olarak finansman gücünü aşan projelerin, gerçekleştirilmesi mümkün olur.
– İşletmenin faaliyet gösterdiği endüstri dalında, teknoloji çok hızlı değişiyorsa veya teknoloji yoğun bir işletme ise, yeni teknolojilerin kazanılması kolaylaşır.
– İşletme, dış büyüme ile, daha önce tek başına cevap veremediği paydaşlarına, hizmet eder duruma gelebilir.
– Kredi ve ilâve finansman kaynakları bulmak kolaylaşır.
– Piyasaya hakim olmak ve rekabeti kendi koşullarına uydurmak kolaylaşır, ayrıca tekelci durumlar yaratılabilir.
– Bir başka işletmeyi veya işletmeleri satın alarak büyüyen bir işletme; ürünlere, yeni üretim yöntemlerine, yeni fabrikalara ve yeni bir organizasyona sahip duruma gelir. İşletme birleşmeleri, yönü açısından ele alındığında başlıca iki türden, dikey ve yatay birleşmeden söz edebiliriz.

Dikey Birleşme

Üretim veya pazarlama faaliyetlerinin başarılı aşamalarının kazanılması için gerçekleştirilen birleşmedir. Dikey birleşme ile işletme, pazarda rekabet gücünü artırmak ister. Dikey büyüme bazı üstünlükler getirir. Bunun yanında sakıncaları da mevcuttur.

 

Birleşme uygulaması, her işletme için ve her durumda başarılı sonuçlara yol açar mı?

İşletme birleşmeleri, uzmanlık gerektiren bir konudur ve gelişigüzel gerçekleştirilmemesi gerekir. Birleşme eğiliminde olan işletmelerin, içinde bulunduğu koşulların iyi değerlendirilmesi önemlidir. Birleşme kararı, gerekli ön çalışmalar yapıldıktan sonra verilmelidir. Akın Uraz’ın yükselişi örnek olayında, Akın Uraz’ın temel hedefi büyümedir. Bu yönde, ilk olarak “Ormak” la ortaklık yaparak, daha sonra “Okar” ile birleşmeye gitmiştir.Satışların yükselmesi, birleşmenin doğru bir karar olduğunu gösteriyor.

 

Dikey birleşme iki türlü gerçekleştirilir. Birincisi geriye doğru dikey birleşmedir. Satın alınan işletmenin çıktısı, satın alan işletmenin girdisini oluşturuyorsa, geriye doğru dikey birleşme söz konusudur (Şekil 4. 5). Dokuma fabrikasının bir iplik işletmesi ile birleşmesi örnek olarak verilebilir. Üreticiler ve toptancılar gerekli girdileri tedarikçilerden alırlar. Geriye doğru dikey birleşmede temel amaç, tedarikçi işletmenin sahipliğini veya denetimini sağlamaktır. Bu strateji; genellikle tedarikçilerin yüksek maliyetler getirmesi veya işletmenin girdi ihtiyacını zamanında karşılayamaması durumunda uygulanır. Örnek olarak; gazete çıkaran bir işletme, kağıt üreticilerinden memnun değilse ve gerekli olanaklara sahipse kağıt fabrikası kurabilir. Böylelikle giderleri azalttığı gibi, istediği kalitede kağıdı üretip bunu gazetesinde kullanabilir. Ayrıca, kağıt tedarikinde, başka tedarikçilerin neden olacağı engellemelerden kurtulmuş olur.

ABD’nin en büyük doğalgaz kaynaklarının sahibi ve üreticisi Amoco, Dome Petroleum İşletmesi’ni satın alarak geriye doğru dikey birleşme gerçekleştirdi. Amoco’nun yaptığı bu geriye doğru dikey birleşme ile gaz istasyonlarında arıtma işlemi ile ilgili gerekli desteği sağladı.

 

 

Dikey birleşme yapan işletmenin çıktısı, birleşme yapılan işletmenin girdisini teşkil ediyorsa buna ileriye doğru dikey birleşme denir (Şekil 4. 6). İleriye doğru dikey birleşmede, işletmenin mallarını satan veya dağıtan işletmenin satın alınması ve denetim sağlanması söz konusudur. Geleceği için ileriye doğru dikey birleşme yoluna giden işletmelerden biri Coca Cola’dır. Coke yerel ve dış şişe üreticileriyle birleşmektedir. İleriye doğru dikey birleşmenin en iyi örneklerinden biri de Franchising anlaşması yapmaktır. ABD’de 50 değişik endüstriden 2000 işletme Franchising kullanarak mallarının dağıtımını yapmaktadır.

Yatay Birleşme

Birbirinin aynısı olan malları üreten ve pazarlayan işletmelerin birleşmesidir. Eğer büyüme, işletmenin, diğer bir işletmenin kontrolünü ele geçirmek ve sahip olmak için gerçekleştirilirse yatay birleşme sağlanmış olur. Bu tür birleşmeler daha fazla bölgede faaliyet göstermek, ürün çeşitlerini artırmak, üretimi artırarak maliyetleri indirmek veya rekabete karşı daha güçlü olmak ve bazen rekabeti ortadan kaldırarak tekelci olmak için başvurulan bir yoldur. Bugün stratejik yönetimde en önemli trendlerden biri, gelişme stratejisi olarak yatay birleşmeyi sağlamaktır. Rakipler arasında birleşmeler ve satın almaların çok yaygın olmasının nedenleri arasında, büyüklüğün sağladığı ekonomilerden yararlanma, kaynak ve becerilerin transferi sayılabilir.

 

Yatay birleşmeye örnek olarak, Warner Lambert İşletmesi’nin Parke Davis İşletmesi’ni satın alarak rekabeti ortadan kaldırması verilebilir. ABD’de 1980 yılında 14. 000 banka varken 1996 yılında 9000′e düşmüştür. 1999 yılında Chase Manhattan ve Chemical Bank birleşmiş, Chase 12. 000 elemanı işten çıkarmış ve giderlerde yıllık 1,5 milyar dolar tasarruf sağlanmıştır.

Yatay birleşme, işletmelerin, büyüklük açısından belli bir düzeye ulaşamamalarından dolayı, ekonomik bir şekilde kullanılamayan kaynakların kullanılmasını sağlar. Özellikle işletmede çalışan personelin daha verimli çalışması mümkün olur. Bunun yanında tüketiciye daha iyi hizmet sunmak, düşük maliyetle çalışmak, pazarı genişletmek mümkün olur. Dikey birleşmede olduğu gibi yatay birleşme de sorun yaratabilir. Yatay birleşme yapılan işletmelerin, organizasyon yapılarının farklı olması, örgüt kültürlerinin uyuşmaması, sorunlar yaratır. Ayrıca beklenen maliyet tasarrufu sağlanamadığı gibi beklenen pazar payı artışı sağlanamayabilir.