Türkiye’de Kalkınma ve Yatırım Bankacılığı

Türkiye’de kalkınma bankacılığı Cumhuriyetle başlar. 1923 yılında gerçekleştirilen 1. iktisat Kongresinde gündeme getirilmesi sonucunda ilk kalkınma bankası olan Sanayi ve Maadin Bankası 1925 yılında kurulmuştur. Bankanın kuruluş amacı sanayi ve maden işletmelerini, finans kaynağı sağlayarak desteklemek, gerektiği yerlerde, daha sonra devretmek üzere, sanayi ve maden işletmeleri kurarak bunları işletmektir.

Bankanın başarısız olduğu ve kuruluş amaçlarını gerçekleştiremediği gerekçesi ile 1932 yılında iki ayrı banka olarak faaliyetine devam etmesine karar verildiğini görüyoruz. Bu bankalardan biri Sanayi Kredi Bankası diğeri ise Devlet Sanayi Ofisidir. Devlet Sanayi Ofisi madencilik alanında çalışmalar yapmak üzere organize edilmiştir. Bir yıl sonra ise her iki kuruluş da tasfiye edilerek Sümerbank ve daha sonra Etibank kurulmuştur. 1980′den sonra serbest ekonomiye geçiş politikaları içinde uygulamaya konulan özelleştirme çalışmaları kapsamında bu iki banka özel sektöre devredilmiş ve özelleştirme her iki bankanın tasfiyesi ile sonuçlanmıştır. Zarar ediyor gerekçesi ile Sümerbank’ın sanayi tesisleri ya kapatılarak ya da özel sektöre satılarak Sümerbank bünyesinden çıkarılmış, kurumun bankacılık bölümü bağımsız bir bankaya dönüştürülerek özel sektöre devredilmiştir. Etibank da aynı işleme tâbi tutularak bankacılık bölümü ticaret bankası olarak yeniden organize edilmiş ve özel sektöre devredilmiştir.

Bu kalkınma bankalarını, 1988 yılına kadar, sermayeleri kamuya ait olan üç banka izlemiştir. Bu bankalar kronolojik olarak, 1933 de kurulan Belediyeler Bankası (daha sonra 1945 de İller Bankası adını almıştır), 1987 yılında kurulan Türkiye İhracat Kredi bankası (daha sonra unvanı Türk Eximbank olarak değiştirilmiştir, 1975 yılında kurulan DESİYAP) adı 1988 yılında Türkiye Kalkınma Bankası olarak değiştirilmiştir.

Yukarıda anılan kalkınma bankalarının tümü kamu bankasıdır. İlk özel kalkınma bankası olan Türkiye Sınai Kalkınma Bankası 1950 yılında Dünya Bankasının desteği ile karma sermayeli, ancak özel hukuk hükümlerine göre kurulmuştur. Bu bankayı 1963 yılında Sınai Yatırım ve Kredi Bankası izlemiştir. Sınai Yatırım ve Kredi Bankası 2002 yılının başında TSKB ile birleşerek faaliyetine son vermiştir. Günümüze kadar çok sayıda yerli ve yabancı sermayeli yatırım ve kalkınma bankası kurulmuştur ve bunlardan bazıları faaliyettedir. Bu bankalar bugün kalkınma bankası olarak değil yatırım bankası olarak çalışmaktadırlar. Bunun bir nedeni son yıllarda Ülkemizde sermaye piyasasının hareketlenmesi, şirketleşme ve şirketlerin halka açılmalarında görülen artış, diğer nedeni ise sınai yatırımlarda büyük azalmaların gündeme gelmesidir. Yatırım bankacılığı yapan bankalar ticaret bankası statüsünde kurulmuş olup hisse senedi ihraçlarına aracılık etme, şirket özvarlık değerinin hesaplanması, özelleştirme ve şirket birleşmeleri işlerinde aracılık görevi görme gibi yatırım bankacılığı alanında yoğunlaçtılar. Ancak, Sermaye Piyasası Kurulunun 15 Temmuz 1996 günlü bir kararı ile bankaların sermaye piyasasında aracılık yapmaları sadece sabit getirtti menkul kıymetler ve repo işlemleri ile sınırlandırılınca tamamen ticaret bankacılığında yoğunlaşarak yatırım bankacılığı faaliyetlerini, kurdukları sermaye piyasası aracı kurumlarına devrettiler.

Ülkemizde kalkınma ve yatırım bankaları olarak nitelenen özel sermayeli veya devlet kuruluşu olan kurumlar mevduat toplayamazlar. Kaynakları, öz kaynakları ile yurt içi ve dışından sağladıkları kredilerdir. Yurt içinden kredi sağladıkları bir kurum T.C. Merkez Bankasıdır. Teşvik edilmesi ön görülmüş yörelerde faaliyet gösteren firmalarla teşvik kapsamı içindeki firmalara açılan krediler teminat gösterilerek Merkez bankasından kredi kullanma olanağı bulunmaktadır. Bu bankaların esas dış kredi kaynakları Dünya Bankası ve bölgesel kalkınma bankalarıdır.