Türkiye’de Faaliyet Gösteren Kalkınma Bankaları

Ülkemizde bu gün faaliyetini devam ettiren kamu bankaları iki adettir.
– Türkiye Kalkınma Bankası
– Türkiye ihracat Kredi Bankası (Türk Eximbank)

Türkiye Kalkınma Bankası

197S yılında 13 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası A.Ş. (DESİYAP) adı ile kurulmuştur. Bankanın unvanı 1988 yılında Türkiye Kalkınma Bankası olarak değiştirilmiştir. Banka 1989 yılında T.C. Turizm Bankasını da bünyesine katmıştır.

Bankanın kuruluşu sırasında devlete ek olarak yurt dışında çalışan işçiler ve yurt içindeki tasarruf sahipleri de ortak yapılmış fakat daha sonra sermayenin tümü devlete geçerek banka KIT statüsünü almıştır. Banka kuruluşu ile ilgili KHK 1999 yılında çıkarılan 44% sayılı yasaya yerini bırakmıştır.

Bankanın amaçları kuruluş kanununda şöyle ifade edilmektedir: Türkiye’nin kalkınması için; anonim şirket statüsündeki teşebbüslere kârlılık ve verimlilik anlayışı içinde kredi vermek, iştirak etmek sureti ile finansman ve işletme desteği sağlamak, yurtiçi ve yurtdışı tasarrufları kalkınmaya dönük yatırımlara yöneltmek, sermaye piyasasının gelişmesine katkıda bulunmak, yurtiçi ve yurtdışı ve uluslararası ortak yatırımları finanse etmek ve her türlü kalkınma ve yatırım bankacılığı işlevlerini yapmak.”

Bu genel amaç doğrultusunda Banka sanayi ve turizm işletmeleri başta olmak üzere enerji, eğitim ve sağlık sektörlerindeki işletmelere projeye dayalı krediler vermek, finansal kiralama işlemleri yapmak ve gerekli gördüğü işletmelere iştirak etmek sureti ile ekonomik kalkınma çalışmalarına destek olmaya çalışmaktadır.

Türkiye İhracat Kredi Bankası (EXİMBANK)

Devlet Yatırım Bankasının 1987 yılında ismi değiştirilerek oluşturulmuş bir kamu bankasıdır. Devlet Yatırım Bankası, 1964 yılında Amortisman ve Kredi Sandığının yeniden örgütlendirilmesi sonucu faaliyete geçirilmiştir. Faaliyet amacı Kamu İktisadi Teşebbüslerinin yatırım kredisi ihtiyacını karşılamak olarak belirtilmiştir. Banka, 1987 yılında Türkiye İhracat Bankası olarak yeniden organize edilerek ihracat finansmanı sağlayan bir finansal aracı kuruma dönüştürülmüştür. Bugünkü amacı; ‘İhracatın geliştirilmesi, ihraç edilen mal ve hizmetlerin çeşitlendirilmesi, ihraç ürünlerine yeni pazarlar kazandırılması, ihracatçıların uluslararası ticarette paylarının artırılması ve girişimlerinde gerekli desteğin sağlanması, ihracatçılar ile yurt dışında faaliyet gösteren müteahhit ve yatırımcılara uluslararası piyasalarda rekabet gücü ve güvence kazandırılması, yurt dışında yapılacak yatırımlar ile ihracat maksadına yönelik yatırım mallan üretim ve satışının desteklenerek teşvik edilmesi” olarak ifade edilmektedir. Bu amacı gerçekleştirmek için banka, ihracatçılara, ihracata yönelik imalat yapan imalatçılara ve yurt dışında faaliyet gösteren müteahhit ve girişimcilere kısa, orta ve uzun süreli nakdi ve gayrinakdi kredi vermekte, sigortacılık ve garanti verme hizmetleri sunmaktadır.

Ülkemizde özel sektör kuruluşları olarak kalkınma bankacılığı alanında faaliyet gösteren çok az sayıda banka vardır. Geçen yüzyılın son çeyreğinde Ülkemiz ekonomisine hakim olan yüksek oranlı enflasyon, yatırım kredilerinin vadelerini orta vadeli kredi sürelerinin de altına çekmiş, buna ek olarak büyük sınai yatırımları, mal ve hizmetlere olan talep darlığına bağlı olarak hemen hemen durmuştur. Yatırımların durması ve kredi sürelerinin kısalması yatırım kredisi talebini azaltmıştır. Bu olgu, kalkınma bankalarının işlevini ortadan kaldırmış, bu nedenle de özel sektörde faaliyet gösteren kalkınma bankaları en düşük sayıya ulaşmıştır. 80′li yıllarda kumlan yatırım bankaları, sermaye piyasası işlemlerine ağırlık vermişler ve bu bankaların bir bölümü de birleşmeler ve tasfiyeler sonucunda faaliyet alanından çekilmişlerdir. Bugün özel sektör kalkınma bankası olarak faaliyetini sürdüren bir banka mevcuttur. Bu banka Türkiye Sınai Kalkınma Bankasıdır.

Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) 1950 yılında Dünya Bankasının desteği ile kurulmuştur. Kuruluş sırasındaki ortakları TC Hükümeti, TC Merkez Bankası ve Türkiye’de faaliyet gösteren ticaret bankalarıdır. Günümüzde bankanın büyük ortağı % 55 sermaye payı ile Türkiye İş Bankası Grubudur. Akbank % 9,66 payla ikinci, Türkiye Vakıflar Bankası % 8,38 payla üçüncü konumdadır. Bankanın sermayesinin % 3,09′una Türkiye Garanti Bankası ve % 2,56′sına ise Türk Dış Ticaret Bankası sahiptir. Sermayenin % 23.01′i diğer ortaklara aittir. Bu sermaye görünümü ile banka bir özel sektör bankasıdır.

TSKB 2002 yılı içinde Sınai Yatırım Bankasını aktif ve pasifi ile devir almıştır. TSKB’nin kuruluş amacı şu üç maddede toplanmaktadır:
– Türkiye’de faaliyet gösteren, başta sınai işletmeleri olmak üzere, tüm işletmeleri yatırım kredisi vererek desteklemek
– Yabancı ve yerli sermayenin Türkiye’de kurulmuş veya kurulacak şirketlere iştirakine yardımcı olmak
– Türkiye’de sermaye piyasasının gelişmesine yardımcı olmak

TSKB, yukarıda üç maddede özetlenen amacını gerçekleştirme çerçevesinde özel sektör kuruluşlarına kredi vermekte, danışmanlık hizmeti sunmakta, teknik yardım ve finansal aracılık hizmetleri sağlamaktadır.

TSKB’nin kredi verilebilir fonları öz varlık fonları ile yurtiçi ve yurt dışından sağladığı kredilerdir. Yurt dışından sağlanan krediler ya genel amaçlı ya da özel amaçlı krediler olup bu kredileri veren finansal kurumlar uluslararası ve bölgesel kalkınma bankalarıdır.

Özel amaçlı krediler Ülkemizde desteklenmesi öngörülen bir kalkınma projesinin finansmanında kullandırılmak için TSKB’ye verilmiş kredilerdir. Genel amaçlı krediler ise TSKB’nin sanayi kuruluşlarına kullandırmak için sağladığı kredilerdir. Banka yurt dışından sağladığı kredileri Türk firmalarına, özellikle ithal makine ve teçhizat finansmanı için olanları, döviz olarak vermektedir. 80′li yıllardan önceki yıllarda bu krediler genellikle sabit kur ile firmalara verilmiştir. Ancak, Türk Lirasının döviz karşısında büyük değer kaybetmesi bankanın bu tür krediler nedeni ile büyük zararlara uğraması sonucunu yaratmıştır.

Bankanın sabit kur uygulamasını bırakması sonucunda ise henüz itfası tamamlanmamış sabit kurlu döviz kredisi kullanmış olan şirketleri zora sokmuştur.