Sermaye Piyasası Türleri

Sermaye piyasası kavramı, para piyasası kavramından daha geniş ve çoğu kez para piyasasını da içine alacak şekilde kullanılmaktadır. Günümüzde para ve sermaye piyasaları ayrı ayrı kullanılabildiği gibi, sermaye piyasası para piyasasını da kapsayacak şekilde birlikte ve geniş anlamda da kullanılabilmektedir. Sermaye piyasasında fonların el değiştirmesi, menkul kıymet olarak adlandırılan finansal varlıklar yoluyla olur.

Sermaye piyasasının en belirgin özelliği piyasanın orta ve uzun vadeli fonlardan oluşmasıdır. Önceleri 3 yıla ya da 5 yıla kadar vadeli kredilere orta, daha uzun vadeli fonlara uzun vadeli fonlar denilirdi. Böyle bir ayırım sonradan kaldırılarak bir yıldan daha uzun vade, orta vadeyi de kapsayacak şekilde uzun vadeli olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Para piyasasında olduğu gibi sermaye piyasasının kaynakları da tasarruf sahiplerinin birikimleri ve bankalardaki çeşitli tasarruf hesaplarıdır. İşletmelerce bu piyasalardan sağlanan fonlar genellikle orta ve uzun süreli varlıkların finansmanında kullanılır.

Sermaye piyasasını çeşitli kıstaslara göre sınıflandırmak mümkündür.

Piyasada İşlem Gören Finansal Varlığın İşlem Durumuna Göre

Birincil Piyasalar

Kurumların -özel ya da kamu- fon sağlamak amacıyla menkul kıymetlerini ilk defa ihraç etlikleri ve fon arz edenlerle karşılaştıkları piyasalardır. Menkul kıymetler ilk defa bu piyasalarda alınıp satılarak işlem görürler.

İkincil Piyasalar

Daha önce alım satıma konu oluşturmuş menkul kıymetlerin tekrar işlem gördüğü piyasalardır. İkincil piyasaların en önemli kurumlan menkul kıymetler borsaları ve finansal aracı kuruluşlardır. İkincil piyasalarda sermaye piyasasına yeni menkul kıymetler arz edilmez; mevcut menkul kıymetler el değiştirirler. Dolayısıyla ikincil piyasalarda menkul kıymetler el değiştirdiğinde, bu menkul kıymetleri ihraç etmiş kurumlara fon girişi söz konusu olmamaktadır. Birincil piyasada bir menkul kıymet bir kez el değiştirirken, ikincil piyasadaki alım satımların bir sınırı yoktur. Satış gelirleri ise yatırımcıdan yatırımcıya gider. Dolayısıyla işletmelere fon sağlayan asıl kaynak birincil piyasalardır. Ancak ikincil piyasalardaki alım satım olanakları birincil piyasayı da etkiler. İkincil piyasada satış olanakları kısıtlı olan menkul kıymetin ilk satışının da zor olması doğaldır.

Üçüncül Piyasalar

Borsaya kote edilmiş menkul kıymetlerin borsa dışında alınıp satılmasıyla oluşan piyasadır.

Dördüncül Piyasalar

Menkul kıymetlerin aracısız alınıp satılmasıyla oluşan piyasadır. Bu piyasada, genellikle birikim sahiplerinden topladıkları fonları finansal piyasalarda değerlendiren sigorta şirketleri, yatırım fonları gibi kurumsal yatırımcılar alım satımda bulunurlar. Bu piyasada fiyat doğrudan doğruya pazarlıkla oluşturulur. Bu yüzden alım satım maliyeti daha düşük olmakta ve blok alım satımlar söz konusu olmaktadır.

Piyasanın Örgütlenme Biçimine Göre

Organize Sermaye Piyasaları

Belirli bir mekânın olduğu, belirli kurallar dahilinde finansal varlıkların el değiştirdiği piyasalardır. Organize sermaye piyasalarına en iyi örnek menkul kıymet borsaları verilebilir. Bu piyasalarda kişi ve kurumlar doğrudan doğruya menkul kıymet alım satımı yapamazlar. Borsada alım ve satımlar aracı kurumlar aracılığı ile belirli kurallara göre ve borsa yöneliminin kontrolü altında yapılmaktadır.

Organize Olmamış Sermaye Piyasaları

Menkul kıymetlerin alım ve satımında belirli bir mekânın, belirli kural ve düzenlemelerin söz konusu olmadığı piyasalardır.

Piyasanın Yöresel Olup Olmamasına Göre

Ulusal Piyasalar

Finansal varlıkların alım ve satımının belirli bir bölgeyle sınırlı olmaması, tüm ülkeyi kapsaması durumunda ulusal piyasalar söz konusu olmaktadır.

Yöresel Piyasalar

Sadece belirli bir yöreye ait menkul kıymetlerin alım satımının yapıldığı piyasalardır.

Uluslararası Piyasalar

Bir ülkede değil de başka ülkelerde çıkarılmış menkul kıymetlerin alım ve satımının yapıldığı piyasalardır.

Piyasada İşlem Gören Finansal Varlıkların Türüne Göre

Piyasada işlem gören finansal varlıkların türüne göre sermaye piyasaları;
– Hisse Senedi Piyasaları
– Devlet Tahvilleri Piyasaları
– Özel Sektör Tahvilleri Piyasaları
– Türev Finansal Yarlık Piyasaları olmak üzere dörde ayrılır.