Perakende Okulum Mağazacılığı Uzmanından Öğrenin
Dünyada olduğu gibi ülkemizde de genelde hizmetler ve özelde perakendecilik alanı gün geçtikçe gelişmiş ve bu alanda çalışanların sayısı artmıştır. Mağaza sayısının artışı bu alanda çalışacak personel ihtiyacının da artmasına neden olmuş ve gelişmiş batı ülkelerinde özellikle satışla ilgili işlerde çalıştırılacak personel bulmada sıkıntı yaşanmaya başlamıştır. Bu nedenle perakendeciler oldukça kısıtlı bir işgücü piyasasında etken bir şekilde faaliyet göstermelerini sağlayacak personeli işe alma, eğitme, bağlılıklarını artırma ve bunun sonucunda da verimliliği artırma için çeşitli yöntemler bulmak ve uygulamak zorundadırlar.
Bunlara ilave olarak perakende işletmeleri emek yoğun olarak faaliyet göstermeleri, çalışma saatlerinin uzun olması, yarı zamanlı personel istihdam etme zorunluluklarının bulunması, işçilik giderlerinin yüksek olması, farklılık yönetiminin giderek daha fazla önem kazanması gibi nedenlerle insan kaynakları yönetimine önem vermek zorundadırlar. Perakende mağazalarda insan kaynakları yönetimine önem verilmesini gerektiren bu özellikleri şu şekilde özetlemek mümkündür:
Emek yoğun olması: Üretim işletmelerinde işler yapılırken insanlardan önce genellikle sermaye donanımları (makineler, bilgisayar sistemleri, robotlar vb. ) kullanılır. Fakat diğer hizmet işletmelerinde olduğu gibi perakendecilik alanı emek yoğundur. Temel ve kritik işlerin yapılmasında ve fark yaratılmasında personelin esas rolü oynaması nedeniyle perakende mağazalarda insan kaynakları yönetimine özel önem verilmelidir.
Çalışma saatlerinin uzun olması: Çoğu perakende mağazası müşterilerinin isteklerini ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için uzun saatler, hafta sonları, arife günleri ve bazı tatil günleri açıktır. Ayrıca dönemsel olarak müşteri yoğunluğu farklı olmaktadır. Örneğin, gün içinde genellikle öğle yemeği ve akşamüzeri saatleri, akşamları; hafta içinde perşembe, cuma ve cumartesi günleri; yıl içinde de indirim ve yoğun sezon dönemleri boyunca müşteri yoğunluğu artmaktadır. Perakende mağazalarda güne, döneme ve sezona göre müşteri talebinin değişkenlik göstermesi personel planlama problemlerine neden olur. Çünkü bu durumda yoğun dönemlerde kaç personel gerektiğinin, durgun ve talebin düşük olduğu dönemlerde kaç personelin bulundurulması gerektiğinin belirlenmesi için ciddi bir istihdam ve vardiya planlaması yapılmalıdır (Berman ve Evans, 1998, s. 361).
Yarı zamanlı personel istihdam etme zorunluluğunun bulunması: Yoğun dönemlere ve uzun çalışma saatlerine uyarlanabilmek için mağazalar bir ya da iki vardiya halinde çalışan tam zamanlı (full-time) personeli yarı zamanlı (part-time) personelle tamamlamak/desteklemek zorundadırlar. Örneğin, çoğu süpermarket tam zamanlı personelinin yaklaşık yarısı kadar yarı zamanlı personel istihdam etmektedir. Ancak yarı zamanlı personeli yönetmek tam zamanlı personeli yönetmekten daha zordur. Çünkü yarı zamanlı personel işletmeye ve işlerine daha az bağlıdır (Levy ve Weitz, 2004, s. 277). Bu nedenle de yarı zamanlı personelin işe gelmeme, geç gelme, iş yerinde tembellik etme ve işten ayrılma olasılıkları tam zamanlı personele göre daha yüksektir. Bu durum da onların yakın bir şekilde izlenmesi zorunluluğunu doğurur (Berman ve Evans, 1998, s. 361).
Toplam giderlerin içinde en büyük payın işçilik giderlerine ait olması: Perakendeciler genellikle dar marjlarda faaliyet gösterdikleri için giderlerini kontrol etmek zorundadırlar. Bu zorunluluk nedeniyle çoğu perakendeci niteliksiz ya da yarı nitelikli personele düşük ücretler ödeme ve deneyimsiz kişileri işe alma yolunu seçer. Düşük ücretli ve deneyimsiz personel kullanmak yüksek devir hızına, devamsızlıkların artmasına ve yetersiz performansa neden olur. Deneyimsizlik ve motivasyon yokluğu, personelin çoğunun genellikle doğrudan müşteriyle yüz yüze iletişimde ve etkileşimde bulunması nedeniyle sıkıntı yaratır. Personelin müşterilerin görebilecekleri alanlarda çalışmaları nedeniyle kötü görünüm, olumsuz tutum ve davranışlar satışlar ve müşteri bağlılığı üzerinde olumsuz etki yapar. Bu durumlarda kayıp daha da büyük olacağı için perakende mağazalarda işçilik giderlerini kısmak yerine, personel verimliliğini artırarak işçilik maliyetlerini azaltmayı sağlamak daha doğru olacaktır. Verimliliği artırmak için etkili insan kaynakları yönetimi uygulamalarına ihtiyaç vardır.
İşin personel üzerindeki stresi artırıcı özellik taşıması: Perakende mağazalarda çalışanların her an tetikte olmalarının gerekmesi (çünkü her müşteri yeni bir başlangıçtır), her türlü müşteriye aynı kalitede hizmet sunma zorunluluğunun bulunması, hizmetin satışla sonlandırılması ihtiyacının ve müşteri problemlerinin tümünü çözme gereğinin bulunması yoğun bir stres yaratmaktadır. Personelin bu tür konularda sürekli desteklenmesi, eğitilmesi, yetkilendirilmesi ve motive edilmesi büyük önem taşımaktadır. Perakende işletmelerinde bu konularda başarılı olmak için insan kaynakları yönetimi araçlarından ve yöntemlerinden yararlanmak gerekir.
Farklılık yönetiminin önem kazanması: Farklılık (diversity), insanların kendi kendilerine “Bu kişi benden farklı” demeleri için kullanmaları olasılığı bulunan herhangi bir özelliktir. Bu nedenle de farklılaşma ırk, cinsiyet, renk, yaş, değerler ve kültürel normlar gibi özellikleri içerir. Gelişmiş batı ülkelerindeki perakendecilerin insan kaynakları ihtiyaçlarını karşılamak için daha çok kadınları, azınlıkları, engellileri, ergenlik dönemindeki gençleri ve yaşlıları istihdam etmeleri nedeniyle iş güçlerinin farklılığı artmaktadır. Perakende iş gücünün değişen farklılığının ve değişen değerlerinin idare edilmesi insan kaynakları yönetimi için yepyeni fırsatlar ve çeşitli sorunlar yaratmaktadır.
Farklılık yönetimi iki temel hususa dikkat edilmesini gerektirir:
1) Personel cinsiyetlerine, etnik kökenlerine ve diğer farklılık yaratan özelliklerine bakılmaksızın doğru ve açık bir şekilde işe alınmalı, terfi ettirilmeli, ödüllendirilmeli ve işten çıkarılmalıdır.
2) Giderek artan bir şekilde farklılaşan toplumlarda iş yerleri bu tür farklılıkları yansıtmak zorundadır (Berman ve Evans, 1998, s. 362).
Dikkate alınması gereken çeşitli yasal düzenlemelerin bulunması: Perakende mağazalarının kurulma ve işleyiş aşamasında dikkate almaları gereken çok sayıda yasal düzenlemenin yanı sıra istihdama ve insan kaynakları yönetimine ilişkin olarak uymaları gereken çeşitli yasal düzenlemeler vardır. Örneğin, yasalarda belirtilen çalışma yaşının altındaki kişilerin işe alınmaması, asgari ücretin altında ücret ödenmemesi, personelin yasa dışı bir rolü oynamaya (örneğin, uyuşturucu satma gibi) zorlanmaması, personelin işe alınmasında ve terfi ettirilmesinde ayırımcılık yapılmaması, çalışanların sağlığına ve güvenliğine ilişkin düzenlemelerin ihlal edilmemesi, yasalara uymayan tedarikçilerle iş yapılmaması gibi (Berman ve Evans, 1998, s. 362).
Bu tür yasal düzenlemelere uyulmadığı takdirde mağaza sahipleri ve yöneticileri çeşitli yasal yaptırımlarla (cezalarla) karşılaşabilirler, hem kamu hem de çalışanlar tarafından açılan davalarla uğraşırlar, ticari faaliyetlerini etkileyecek şekilde toplumdaki imajları zedelenir. Çalışma değerleri, ekonomik sistemleri ve istihdama ilişkin yasaları farklı olan ülkelerde faaliyet gösteren uluslararası perakende mağazalarının yasalara uyma konusunda daha titiz olmaları gerekir. Bu nedenle de uluslararası bir perakendeci için insan kaynakları yönetimi özellikle zordur (Levy ve Weitz, 2004, s. 278).