Etik Konuların Sınıflandırılması

 

Etik konularını sınıflandırabilmek.

Araştırmaların ortaya koyduğu çok çeşitli etik sorunlar bulunmaktadır. bunların tümünü saptamak olanaksızdır. Ancak, belli konuları başlıklar altında toplayabiliriz. Ana etik sorunlar çıkar çatışmaları, içtenlik ve doğruluk, iletişim, örgütsel ilişkiler konularında ortaya çıkmaktadır. Bunları kısaca inceleyelim.

Çıkar Çatışmaları

Kişiler kendi kişisel çıkarlarını, örgütlerin ya da çeşitli grupların önünde tutuğunda çıkar çatışması doğar. Bu çatışmanın olmaması için çalışanlar kendi kişisel çıkarlarıyla işletme çıkarlarını birbirinden ayırabilmelidirler. Çoğu ülkede, çalışanların bir kararı etkileyeceği varsayılan hediye, rüşvet, kişisel ayrıcalık, özel prim gibi ayrıcalıkları kabul etmemeleri istenir. Ancak, birçok ülkede iş yaptırmanın yaygın yolarından birisinin rüşvet vermek olduğu da kabul edilmektedir.

Çizelge 5. 3′te görüldüğü gibi hediye ve rüşvet vermek önemli bir etik konu olarak algılanmaktadır. Rüşvet birçok yöneticinin, hukukçunun ve kamu görevlisinin işinden olmasına da yol açmaktadır. Rüşvet ve hediye alma hem kamu kurumlarında hem de özel işletmelerde geçerlidir. Kamu kurumlarında bir işin kolay yapılması, yasa ve yönetmeliklerin dışına taşacak biçimde yapılması karşılığında rüşvet ve hediye verilmektedir. Özel işletmelerde de alım satımlarda, ihalelerde, iş yaptırmada rüşvetin yaygın olduğu görülmektedir. Rüşvet yalnızca para biçiminde olmamaktadır. Araba, ev, uyuşturucu, kadın, giysi büyük paraların yanında rüşvet olarak kullanılabilmektedir.

İçtenlik ve Doğruluktan Sapma

İçtenlik, dürüstlük, güvenilirlik, candan olma anlamına gelir. Doğruluk da içtenliğe benzer ve adaletli, güvenilir, inanılır anlamlarını taşır. her ikisi de karar vericiler için genel ahlak değerlerini vurgular. İşletmeler, tüm yasa ve düzenlemelere uymak zorundadırlar. Ayrıca, işletmeler tüketicilere, müşterilere, çalışanlara ve rakiplere karşı bilerek yanıltıcı, aldatıcı olmamalıdır. Alıcılar satıcılara , borç verenler borç alanlara güvenmelidir. Bu konularda ortaya çıkacak olumsuzluklar güveni sarsar ve işletmelerin inanırlığını ortadan kaldırır. Doğruluk ve güvenilirlik işletmelerin ürettikleri ürünler için de geçerlidir. Doğruluk ve güvenilirlik dışı davranışlar işletme dünyasında sık sık görülür. Bu konuda ortaya atılan bir görüş, etik anlamda açıklama getirmeye çalışmaktadır.

Buna göre, işletme yönetimi toplumsal kurallardan çok kendi kurallarına göre yönetilen bir “maç” olarak kabul edilmelidir. İşletme yönetimi, basketbol ya da boks maçı gibi kabul edilince kimi etik değerlerin yok sayılması kaçınılmazdır. Rakipleri alt etmek için çeşitli etik dışı davranışlar geçerli sayılır. İşletme yönetimi ile savaş arasında da benzerlik kuranlar vardır. Savaşta da işletme dünyasında da kimi etik kurallar göz ardı edilmektedir. Ancak, işletme yönetimi bir oyun değildir ve geçerli olacak kurallar toplumla ve etik değerlerle uzlaşacak biçimde sürekli geliştirilmelidir.

İletişim

İletişim bilginin akışı ve anlamının paylaşımıdır. İletişimde ortaya çıkan etik sorunlar, reklam mesajları, ürün güvenliğine ilişkin bilgiler, çevre kirliliği, çalışma koşulları gibi birçok konuyu kapsar. Yanlış ya da aldatıcı iletişim bir örgüte karşı müşterilerin güvenini yok eder. İletişimde yalana yer verilmesi en önemli sorunlardan biridir. Yalan söylemek, hem iç hem de dış iletişimde güveni yok ettiği için etik sorunlar yaratmaktadır. Aldatıcı reklamlar, iletişimde önemli bir konudur. Reklamlarda yalan bilgiler vermek, gerçeği abartmak etik sorunları ortaya çıkarır. Bir ürünün olmayan özelliklerini var gibi göstermek, ortak bir ürün bir özelliğinin rakiplere göre çok daha ileri düzeyde olduğunu vurgulamak etik sorunların ötesinde yasal sorunlar da çıkarabilmektedir.

Çeşitli iletiler, tüketicilerin satın almalarında gereksinim duydukları doğru ve yeterli bilgileri içermedikleri için etik sorunlar yaratmaktadır. Bu durum, alıcıları olumsuz etkilemekte, satıcıların güvenilirliğini ve inanılırlığını ortadan kaldırmaktadır.

Örgütsel İlişkiler

Örgüt üyelerinin tüketicilere, girdi verenlere, astlara, üstlere ve çeşitli kişilere karşı davranışlarından doğan etik sorunlar ortaya çıkabilir. Örneğin, örgüt içinde birinin yaptığı işi taklit etme ya da yapandan habersiz olarak sahiplenme, tüketicilerin ürün ve işletmeye ilişkin algılamalarında yanılgıya yol açacak yollar izleme etik sorunlar yaratmaktadır. Örneğin bir işletme aynı formülle ürettiği iki ürünü birbirinden farklı gibi göstererek farklı alanlarda kullanıldığını vurgulayıp, farklı fiyatlar uyguladığında ortaya etik sorunların çıkması kaçınılmazdır.

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulunun Hazine ve Merkez Bankasından personel talep ettiği, ancak çalışanların özlük haklarını yitirmemek için Üst Kurula geçmeye sıcak bakmadıkları öne sürülüyor. Yeni binasına taşınan kurula bankacılık sektöründen yetişmiş elemanların da alınacağı belirtiliyor. Görevine 1 Eylül’e kadar başlaması gereken kurulun, teşkilat yönetmeliği ile üyeler ve personelin uyacakları meslek ilkeleri hakkındaki Bakanlar Kurulu kararı dün Resmi Gazetede yayımlandı.

Buna göre, ”Dürüstlük, adalet, hakkaniyet, objektiflik, güvenilirlik, tarafsızlık, saydamlık, ketumiyet ve sırların saklanması” kurul üyeleri ve personelinin temel ilkesi olacak. Başta Merkez Bankası ve Hazine’den olmak üzere bankacılık sektöründen yetişmiş kişilerin, kredi kullanımından ticari alanda faaliyete, borç almadan hisse senedi yasağına kadar birçok alanda kısıtlamalar getirilen kurulda çalışmaya sıcak bakmadıkları kaydediliyor. Kuruldan üst düzey bir yöneticinin piyasadan yetişmiş eleman alacaklarını, bunun için bankacılardan CV göndermelerini istediği belirtiliyor.

Üyeler ve personelin uyacağı meslek ilkelerinden bazıları şöyle: Kurum üyeleri ve personeli, denetim ve gözetimlerine tabi kişi ve kuruluşlar nezdinde aracılık yapmayacak, astlarından veya denetim ve gözetimlerine tabi kuruluşlarda çalışanlardan borç alamayacak, bunları kefil gösteremeyecekler. Kredi kullanamayacaklar görevleriyle ilgili olarak başkalarına vaat veya taahhütte bulunamayacaklar. Unvanlarını reklam amacıyla kullanamayacaklar. Kurul üyeleri ve kurum personeli ile eş ve bakmakla yükümlü oldukları aile bireyleri, bankalarda kamuoyuna ilan edilenden daha avantajlı koşullarda mevduat veya kâr veya zarara katılma hesabı açamayacak, başkaları için bu tür hesaplar açılmasına aracılık yapamayacaklar.

Bankalardan, herkese sunulan vade ve koşullarda verilen konut, tüketici ve benzeri krediler ile kredi kartı kullanımı yoluyla verilen krediler dışında kredi kullanamayacaklar. Doğrudan ya da dolaylı ticaretle uğraşılmayacak, başka işte çalışılmayacak, serbest meslek faaliyetinde bulunulmayacak. Bilirkişilik ve hukuki uyuşmazlıklarda hakemlik yapılamayacak. Başkalarının alacağı kredilere kefil olamayacak, garanti veremeyecekler. Görevleri nedeniyle elde ettikleri kamuya açık olmayan bilgileri, çıkarları için kullanamayacaklar. Kurul üyeleri ve personeli hisse senedi sahibi olamayacak ve A tipi menkul kıymet yatırım fonu alamayacaklar.