Bireysel Emeklilik Sistemi

Bireysel emeklilik şirketlerinde biriken fonlar uzun vadeli nitelikleri nedeniyle ekonomiye istikrar kazandırmakta, sermaye piyasalarında yatırım enstrümanları ve türevlerinin çeşitlenmesine yol açmakta, sürekli izlenebilen verimli yatırımlara yönelmek suretiyle ülke ekonomisinin gelişmesine de olanak sağlamaktadır. OECD kaynaklarına göre şu anda dünya üzerinde 80 milyon kişinin bireysel emeklilik he sabi bulunmaktadır.

Bireysel emeklilik birçok ülkede çok büyük ve uzun vadeli fon birikimine neden olmuştur. Bu uzun vadeli kaynakların büyük bir kısmı genellikle çeşitli yatırım fonlarında değerlendirilmekte böylece hem kamu sektörüne hem de özel sektöre uygun imkânlarla uzun vadeli kredi olanağı yaratmaktadır. Bu kredilerin doğru bir şekilde kullanılmasıyla artan yatırımlar, istihdam ve üretimin artmasını / sağlayıp hem ihracatın hem de yurt içi tüketimin artmasına sebep olur. Birçok ülkenin ekonomik olarak güçlü olmasında, güvenilir ve şeffaf bir yönetim anlayışı ile kişilerin tasarruflarının bireysel emeklilik yatırım fonlarına yönlendirilmesi ve bu sayede tasarrufların ekonominin içine girerek bir kaldıraç etkisi yapması önemli rol oynamaktadır.

Örneğin, İsviçre’de emeklilik fonlarının GSYİH’nin % 117′si kadar olması, bu oranın Hollanda’da % 87, Amerika’da % 86, İngiltere’de % 83 oranına ulaşması bireysel emekliliğin ne kadar büyük fonlar yarattığını ve bu ülkelerin ekonomik kalkınmışlıklarında ne denli etkili olduklarını göstermektedir.

Ülkemizde sosyal güvenlik alanında yaşanan mali kurumsal ve idari yapılanmalardaki sorunlara çözüm amacıyla Ağustos 1999′da sosyal güvenlik reformuna ilişkin temel düzenlemeler yapılmıştır. “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanun Tasarısı” Bakanlar Kurulu’nca 16 Mayıs 2000 tarihinde TBMM’ye sevk edilmiş, 28 Mart 2001′de TBMM Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir. 7 Nisan 2001 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanan yasa, 7 Ekim 2001 de yürürlüğe girmiştir.

Bireysel Emeklilik Sistemi ile getirilen önemli düzenlemeler aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir:
– 18 yasını dolduran herkes. Bireysel Emeklilik Sistemine katılabilir.
– Sistemde en az 10 yıl bulunmak ve katkı paylarını düzenli olarak ödemek koşulu ile 56 yaşını tamamlayan sigortalılar emekli olabilir.
– Emekliliğe hak kazananlar; birikimlerinin tamamını ya da bir kısmını toplu olarak alabilir ya da sigorta şirketi ile yapılan anlaşmaya göre maaş alabilir.
– Sigortalıların ödediği primler, emeklilik fonlarında değerlendirilecektir. Emeklilik şirketleri Sermaye Piyasası Kurulu’ndan emeklilik fonu kurulması konusunda yetki alacaklar, sigortalılar birikimlerini kendi belirledikleri fonlarda değerlendirebileceklerdir.
– Sigortalı dilerse, seçmiş olduğu fonu değiştirebilir.
– Sigortalı istediği zaman emeklilik şirketini değiştirebilir. Bu değişim sırasında bir hak kaybı olmamaktadır.
– Emeklilik fonları, portföy yönetim şirketleri tarafından yönetilecektir.
– Fon portföyünde nakit, vadeli ve vadesiz mevduat, hisse senetleri, repo işlemleri, borsa para piyasası işlemleri, yatırım fonu gibi kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçları kullanılabilir.
– Para ve sermaye piyasası araçları, fon adına Takasbank’ta saklanacaktır. Fon malvarlığı rehnedilemez, teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczedilemez ve iflas masasına dahil edilemez.
– Bireysel emeklilik sistemine katkı payı ödeyecek ücretli, serbest meslek sahibi ve işverenler Kanununda belirtildiği şekilde vergi avantajlarından yararlanabilecektir.

 

Türkiye’de bireysel emeklilik şirketleri Hazine Müsteşarlığından izin alarak faaliyet gösterebilirler. Mayıs 2004 itibariyle Müsteşarlıktan izin alarak faaliyet gösteren şirket sayısı 11’dir. Hazine Müsteşarlığı tarafından kurulacak sigorta şirketlerinde aranan şartlar şunlardır:

– Şirketin en az 100.000 katılımcıya hizmet verebilecek kapasitede olması, iş planı ile sistem yeterliliğin ve her açıdan altyapısının tam olarak hazırlanmış olması gerekmektedir.
– Ödenmiş sermayeleri en az 10 milyon YTL olmalıdır (3 yıl içerisinde 20 milyon YTL’ye yükseltilmelidir).
– Kurulan Bireysel Emeklilik Şirketleri’nin hisselerinin en az % 51’i banka, sigorta şirketi ve benzeri mali sektör kuruluşlarına ait olmalıdır.
– Teknik altyapıları ve yönetim sistemleri gelişmiş olmalıdır.
– İlk yıllarda oluşacak masrafları karşılayacak güçlü finansal yapıya sahip olmalıdırlar.
– Kurucuları ve yöneticileri saygın, güvenilir, deneyimli ve daha önce iflas etmemiş kişiler olmalıdır.

Bireysel emeklilik sistemine yatırılan primler emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir. Emeklilik yatırım fonları yapılan emeklilik sözleşmesi çerçevesinde, sigortalı adına açılan hesapta katkı paylarının değerlendirilmesi amacıyla kurulan fonlardır.

Bu fonlar ancak emeklilikte gelir elde etmek amacıyla birikimlerin değerlendirilmesi ve işletilmesi amacıyla kurulabilir; başka bir amaçla kurulamaz. Emeklilik Yatırım Fonların kurulabilmesi için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin alınması gerekmektedir.

Fon portföyü, aşağıdaki para ve sermaye piyasası araçları ile sermaye piyasası işlemlerinden oluşabilir:
– Nakit, vadeli ve vadesiz mevduat
– Borçlanma araçları (ters repo dahil) ve hisse senetleri
– Kıymetli madenlere ve gayrimenkule dayalı varlıklar
– Repo işlemleri
– Vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri
– Borsa para piyasası işlemleri
– Yatırım fonu katılma belgeleri
– Sermaye Piyasası Kurulu’nca uygun görülen ve kamuya ilan edilen diğer para ve sermaye piyasası araçları

Emeklilik şirketi en az üç adet değişik fon kurmak zorundadır. Fonlara aktarılan katkı paylarının ise yukarıdaki varlıkların dışında herhangi bir araca yatırılması mümkün değildir.