İşletmelerde Küçülme

Küçülmenin önemini açıklamak.

İşletmelerde büyümenin önemi üzerinde durulması ve işletmenin temel amaçlarından biri olması 1980′li yıllara kadar sürmüştür. Bu döneme kadar büyümeye ilişkin varsayımlar, yönetim alanında temel nitelik taşımaktaydı. Buna göre:

– Büyük örgütler daha iyi örgütlerdir: Örnek verecek olursak başarı ölçüleri “bu yılın gelirlerinin geçen yıldan daha fazla olması”, “daha büyük bir işgücü kadrosu”, “daha fazla ast”, “daha büyük bir pazar payı” gibi ölçülerden oluşuyordu.

– Sonu olmayan büyüme, örgütsel gelişim içerisinde doğal ve arzulanan bir süreçtir: Büyüme, örgütsel yaşamın gereği olarak düşünülmüş ve büyüme dışındaki herhangi bir seçenek, normdan sapma veya zayıflık göstergesi olarak görülmüştür. Örgüt büyüme sürecinde değilse, çeşitli nedenlerle durgunluk dönemine girmiştir veya verimli çalışmıyor, bunun sonucunda kârlılığı yeterli değildir, sonucu çıkarılıyordu. Örgüt konusunda çalışan yazarlar büyüme olmayan dönemin varlığını bile dikkate almamışlardır.

– Etkin örgütlerin en iyi göstergesi tutarlılık ve uyumluluktur. Strateji, yapı, sistemler, biçimler ve yetenekler arasında ilişki kurmak, örgütsel etkililiğin temel koşuludur. İşletmenin iç tutarlılığı ve uyumu, yaşamsal bir önem taşımaktadır.

– Örgütsel uyum sağlama ve esneklik, kaynakların aşırı kullanımı, gevşeme ve tekrarlara yol açar: Örgütlerin esnekliği ve uyum yeteneği içinde olması, bol kaynak gerektirir. Tekrarların varlığı ve seçenekler, işletmenin tehditlere ve fırsatlara tepki vermesine ve olumsuz engellemesine yardım eder.

Buna karşılık küçülme, işletmenin olumsuz koşullara itildiği veya sermaye erozyonuna uğradığı düşüncesini akla getiriyordu. Ancak son yıllarda artan rekabet koşullarında esneklik kazanabilmek için, büyüme yerine küçülme, gerekli bir faaliyet olarak düşünülmeye başladı. Mükemmeli aramanın yedi ilkesinden biri olan “bildiğin en iyi işi yap ” ilkesine göre, aşırı büyümenin yarar getirmeyeceği, işletme yöneticileri tarafından görülmeye başlandı.

İşletmelerin çevresi son yıllarda büyük dinamizm kazanmıştır. Bunun sonucu olarak rekabet koşulları değişmiş ve müşteri faktörü büyük önem kazanmıştır. Büyüme bir bakıma hantallaşma, diğer bir deyişle dinozorlaşma olduğundan, gereksiz büyüme yerine küçülme bazı üstünlükler sağlar. Bu üstünlükler büyümenin yerini alacak nitelikte olmayıp, onları tamamlayıcı bir özellik göstermektedir.

– Küçük de büyük kadar iyidir. Örgütler, işletme büyüklüğünün bazen aşırı sorumluluklar getirdiğinin bilincine varmakta, gereksiz büyümenin yöneticileri büyük sorumluluklar altına soktuğuna inanmaktadırlar.

– Küçülme de büyüme gibi örgütsel gelişmenin doğal, bazen arzu edilebilir bir aşaması olabilir. Örgütte zamanla oluşan verimsizlik ve israfların azaltılması otomobilin ayarlarının yapılması ya da fazla yağın vücuttan atılması için aerobik yapılması gibi bir ihtiyaçtır.

– Örgütsel karmaşa ve tutarsızlık da uyum ve tutarlılık kadar örgütsel etkinliğin bir göstergesi olabilir. Başarılı olan işletmeler küçük, çevik, dengeli bir biçimde büyüklüğünü dengeleyen, maliyet yapısını bilinçli bir şekilde gözden geçirenlerdir.

Küçülme Yönetimi

Küçülme çeşitli çevrelerce değişik şekilde yorumlandığı için, küçülmenin yönetimi önemli olduğu kadar üst yönetimin denetiminin de etkin bir şekilde yapılması gerekir. Bu amaçla başarılı olabilmek için bazı adımlara ihtiyaç vardır:

Gerileme döneminde olan bazı işletmeler küçülmeye gittiler. General Motors ve IBM bunlara örnektir. Bazı işletmeler sağlıklı bir yapıya sahip olmalarına karşın ileride doğabilecek sorunları önleyebilmek için küçülme yoluna gittiler. Bu duruma örnek olarak da Frito Lay ve GTE örnek verilebilir.

İlk önce bazı sorulara cevap vermek gerekir. Bunlar:

– Sağlıklı veya inişte olsun, hangi işletmelerde küçülme daha iyi sonuç getirir? Küçülmenin başarısı işletmenin özelliğine bağlı mıdır?

– Verimlilik ve etkinlik üzerinde durmak daha iyi sonuçlar verebilir mi? Küçülme ile işletmeler bazı çalışanların işine son verirler ve işleri daha az çalışanla (işte kalanlarla) yürütmeye başlarlar. Böylece verimlilik artar. Çalışma alanının daraltılması ile etkinlik sağlanır.

– İşletmenin faaliyette bulunduğu endüstri, küçülme çabalarının başarısını etkiler mi? Bazı endüstrilerde küçülme, daha çok görülen bir uygulamadır. Buradan çıkacak sonuç, işletmenin faaliyet gösterdiği endüstride küçülmenin, başarı elde etmek belirleyici unsur olduğudur.

– Küçülme faaliyeti, araştırma geliştirme (Ar-Ge) faaliyetlerinde azalmalara neden olabilir mi? Yöneticiler genellikle Ar-Ge bölümünde küçülme ile çokça eleman çıkarma yoluna giderler. Ar-Ge bölümünde çalışanları öncelikle azaltmak, bazı üstünlükler ve maliyet azalması yaratmasına karşılık, yenilik yaratma ve ürün tasarımı ile ilgili çalışmaları aksatır.

– Küçülme için karar verme: Küçülme; sorunları da beraberinde getiren ve kolayca başarılamayan bir süreçtir. Küçülme, çeşitli işletme içi grupların olumsuz görüşle baktıkları bir süreç olması nedeniyle tepkiler yaratır. Çalışanlar küçülmeyi, giderleri kısmak için yapılan ve öncelikle çalışanların bazılarının işlerine son verme işlemi olarak görürler. Üst yöneticiler bir yandan çalışanları en önemli varlık olarak görmekte, diğer yandan basit bir maliyet faktörü olarak kabul etmektedirler. Bazı işletmeler, küçülmenin olumsuz etkilerini azaltabilmek için, işe eleman almayı ve maaş ödemelerindeki artışı dondurmakta, fazla çalışmayı kaldırmakta, ikramiyeleri ödememekte, kısa iş haftası uygulamakta veya tatilde ücret ödememe yoluna gitmektedir. Böylelikle çalışanların işten atılması gibi, olumsuz bir uygulama geriye atılmış olmaktadır. Örnek olarak Rhino Foods İşletmesi çalışanların bir kısmını, tedarikçilere ve müşteri işletmelere geçici olarak yollamaktadır.

– Yönetim küçülmeyi, hiçbir zaman kısa vadeli ve eleman azaltma programı olarak görmemelidir. Aksine küçülmeyi yeni bir vizyon yaratmanın temeli olarak görmelidir.

– Küçülmeyi planlamak: Küçülmeye başlamadan önce, planlamasının yapılması ve bütün paydaşların ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Geçici olarak işten çıkarılanlar ve işe devam edenler yönetime güvenmelidirler. Küçülmeye başladıktan sonra plan yapmak yerine, planlamanın çok önce yapılması gerekir. Planlamayı yapacak ekibin iyi eğitim görmüş ve saygın yöneticilerden oluşması gerekir. Planlama aşamasında ilk olarak çapraz fonksiyonlu ekipler oluşturulmalıdır. Her bölümden yöneticilerin alınmasıyla, çalışanların küçülme olayına bakış açıları olumlu olacaktır. Çapraz fonksiyonlu ekipte, ekip üyeleri bütün paydaşlarla iletişim kurmaya çalışmalıdır. Bu ekipler çalışırken uzmanlık isteyen konularda yetersiz kalabilir, bu durumda yönetim dışarıdan danışman atamalıdır. Bunun yanında yöneticilerin eğitimden geçirilmesi gerekir. Küçülme ile işletmeler bazı beklentiler içine girerler. Bu beklentiler; giderlerin azalması, bürokrasinin azalması, hızlı karar alma, iletişimde açıklık, girişimciliğin gelişmesi, verimlilikte artış olarak sıralanabilir.