Perakende Okulum Mağazacılığı Uzmanından Öğrenin
Mal ve-veya hizmet üretimine doğrudan ya da dolaylı olarak katkıda bulunan tüm düşünsel ve-veya fiziksel emek (çaba), karşılık olarak ücrete hak kazanır. Ayrıca herhangi bir personelin elde ettiği ücret, o personelin ortaya koyduğu üretken çabanın değerinin de bir göstergesi olmaktadır. Aylık ya da maaş memurların, ücret ise, daha çok işçilerin ve özel kesimde çalışanların hizmetleri karşılığında elde ettikleri geliri anlatır. Ancak uygulamada ücret, genellikle maaşı ve diğer ek olanakları da içerecek şekilde geniş anlamda kullanılmaktadır. Bu nedenle bu kitapta sadece ücret sözcüğü kullanılacaktır.
Ücret kavramının ve ücret yapısının daha iyi anlaşılmasını sağlamak için ilgili bazı kavramların açıklanması yararlı olacaktır. Bu kavramlar; ana (kök) ücret, ücret geliri, nominal ve reel ücret, ücret düzeyi, ücret yapısı ve ücret sistemleridir.
Ana-kök ücret: Bir üretim birimi başına ya da bir zaman birimi başına ödenmesi gereken ya da kararlaştırılan ücret miktarıdır. Zaman esasına dayanan ücret sistemlerinde bu tutar, saatlik, gündelik, haftalık ya da aylık ücret şeklinde olabilir. Üretime dayanan ücretler ise, parça başına, metre başına, kilo başına, ton başına belirlenen ücret tutarlarıdır.
Ücret geliri: Genellikle bir yıl içinde personele ödenen ayni ve nakdi bütün ödemelerin toplamını oluşturur. Personelin elde ettiği ücret gelirinin içine ana (kök) ücretin yanı sıra sosyal yardımlar, fazla mesai, prim, kâr payı vb. şeklinde yapılan doğrudan parasal ödemelere ilave olarak şirket arabası, telefon, hayat, sağlık veya emeklilik sigortası gibi dolaylı parasal tüm ödemeler ile aynî yardımlar ve şirketin mal ya da hizmetlerinden yararlandırma şeklindeki parasal olmayan diğer unsurlar da girmektedir.
Nominal ücret: Para ile ifade edilen ücret miktarıdır.
Reel ücret: Nominal ücretin ülkede o anda geçerli olan fiyatların düzeyi dikkate alınarak hesaplanan satın alma gücüdür. İşveren bakımından önemli olan nominal ücrettir. Çünkü işveren ücret olarak ödediği ve doğrudan maliyetleri etkileyen, kasasından çıkan para miktarını önemser. Paranın satın alma gücü işvereni doğrudan ilgilendirmez. Personel açısından ise, elde ettiği paranın miktarı değil satın alma gücü önemlidir.
Ücret düzeyi: Bir işletmede çalışanlara ödenen ücretlerin oluşturduğu genel ortalamadır. Ücret düzeyinin yüksek ya da düşük olduğunun anlaşılması için ücretlerin bir ölçütle karşılaştırılması gerekir. Bu nedenle ücret düzeyi, ücret karşılaştırmaları yapmak için kullanılır. Ücretleri iş alanı, bölge ya da uluslararası düzey bakımından karşılaştırmak mümkündür. Bölgesel ve uluslararası düzeyde yapılan ücret karşılaştırmalarında ortalama ücretler kullanılır. Aynı bölge ve aynı zaman dilimi içinde yapılan karşılaştırmalarda nominal ücretlerin karşılaştırılması yeterlidir. Farklı bölge, farklı ülke ya da farklı zaman dilimleri için yapılan karşılaştırmalarda ise, reel ücretlerin esas alınması gerekir.
Ücret yapısı: Aynı mağaza içinde bir işe diğerlerine göreceli olarak ne kadar ücret ödeneceğini ortaya koyar. Ücret yönetiminin temel amacı herkesin yaptığı işe ve performansına göre hak ettiği ücreti almasını sağlayan adil ve dengeli bir ücret yapısı kurmaktır.
Ücret sistemleri: Ücretlerin hesaplanma ve ödenme biçimlerini belirleyen sistemlerdir. Bunlar, ücretlendirmeye ilişkin tüm unsurların belirli bir amaç, tanımlanmış kurallar ve araçlar doğrultusunda bir bütün olarak işletilmesini sağlayan sistemleri ifade etmektedir. Bu sistemler, doğrudan işgücü piyasasına dayalı sistemler, işe dayalı sistemler ve işi yapan bireye dayalı sistemler olarak gruplanabilir.