Ücretin Tanımı ve Unsurları

Ücret, işverenin iş sözleşmesinden doğan en temel borcudur. İşçiye çalışması karşılığında ücret ödenmesi esastır. T. C. Anayasası m. 55/I’de, “Ücret emeğin karşılığıdır” hükmü yer almaktadır. Bu hüküm, ücreti tanımlamaktan çok ücretin bir iş karşılığı olduğunu düzenlemektedir. Ancak, Any. m. 2′de sosyal devlet ilkesine yer verilmesi ve m. 50/III’de de, ücretli dinlenme hakkının tanınmasından ötürü işçiye bir iş karşılığı olmaksızın da ücret ödenmesi mümkündür.

Doktrinde ücret, “hizmet ediminin bir karşılığı”, “bir iş karşılığı”, “işçinin gördüğü işin karşılığı olarak işveren tarafından işçiye sağlanan para ve ayni ödemelerden meydana gelen bir gelir” şeklinde tanımlanmaktadır. Bu tanımların ortak noktası, ücretin bir iş karşılığı olarak ödenmesidir.

4857 sayılı İş Kanunu m. 32/I’de ücret, “Genel anlamda ücret, bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır” şeklinde tanımlanmıştır. İş Kanunu m. 32/I’de yapılan tanıma göre ücretin; bir iş karşılığında ödenmesi, işveren ya da üçüncü kişiler tarafından ödenmesi, para olarak ödenmesi şeklinde üç unsuru vardır (Bkz. Şekil 4. 1).

 

Bir İş Karşılığında Ödenmesi

İK. ‘da açıkça belirtildiği üzere ücret, bir iş karşılığında ödenecektir. İşçinin bir iş görmeksizin ücret alması mümkün değildir. Ancak, günümüzde modern iş hukukunun koruyucu yapısı içinde, işçiye bir iş karşılığı olmaksızın da ücret ödenmesi esası benimsenmiştir. Bir iş karşılığı olmaksızın ücret ödenmesini gerektiren durumlara hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatiller, yıllık ücretli izni örnek olarak verebiliriz.

İşveren ya da Üçüncü Kişiler Tarafından Ödenmesi

Ücret, genelde işveren tarafından ödenir. Ancak, işverenin ücret ödeme borcu kişisel bir edim içermediğinden genel hükümler (BK. m. 67) uyarınca üçüncü kişiler tarafından da ödenmesi mümkündür. İK. ‘da da, ücret sadece işveren tarafından ödenmesi gerekir şeklinde bir kısıtlamaya gidilmemiş, üçüncü kişiler tarafından da ödenebileceğini açıkça ifade edilmiştir. Üçüncü kişilerden kastedilen; işçiyle arasında iş sözleşmesi ilişkisi olmayan, hizmetin sunulduğu kişilerdir. Ücretin üçüncü kişiler tarafından ödenmesine en tipik örnek, yüzde usulü ile ücretin ödenmesidir. İK. m. 7′de, geçici iş ilişkisi düzenlenmiştir. İşveren, işçinin yazılı iznini almak suretiyle işçisini başka bir işverene devretmesi halinde işverenin ücret ödeme yükümlülüğü devam etmektedir. Geçici iş ilişkisi kurulan işveren, işçinin kendisinde çalıştığı süre içinde ödenmeyen ücretinden işveren ile birlikte sorumlu bulunmaktadır (İK. m. 7/III).

 

Ücreti ödeyebilecek üçüncü kişilerle ilgili örnekler veriniz.

Para Olarak Ödenmesi

Bir iş karşılığı olan ücretin, işveren ya da üçüncü kişiler tarafından para, nakit olarak ödenmesi gereklidir. Burada sadece çalışmanın karşılığı olan asıl ücret para olarak ödenmelidir. Asıl ücret dışındaki ödemeler ayni, mal olarak da yapılabilir. İşçiye işin karşılığını oluşturan temel, asıl, çıplak, baz ücretin dışında yapılan ödemeler de ücret içinde değerlendirilmektedir. İK. m. 32/V’de, “İş sözleşmelerinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ve Kanundan doğan parayla ölçülmesi mümkün menfaatlerinin…” tam olarak ödenmesi konusu düzenlenmiştir. Bu hükümle de, iş karşılığı ödenen temel, asıl ücret kavramı genişletilmekte ve “geniş anlamda ücretten” söz edilmektedir. Geniş anlamda ücret kavramı karşısında “dar anlamda ücret” asıl, kök, temel, çıplak, baz ücreti ifade etmektedir. Asıl ücret dışında işçiye sağlanan menfaatler mesela; ikramiye, prim, sosyal yardımlar ve diğer ek ödemeler dar anlamda ücrete dahil değildir. Asıl ücret, işin karşılığını ifade eden ücrettir. Dar anlamda ücret asıl, diğer ücret istisnadır. Geniş anlamda ücret, İK. ‘da açıkça düzenlenen hallerde söz konusudur Bunun dışında, işçilik haklarına ilişkin olarak ücretin temel alınarak yapılacağı ödemelerde ve ücret zamlarında dar anlamda ücretten hareket edilmektedir.